W przypadku napadu paniki lęk pojawia się niespodziewanie lub nagle zaostrza. Towarzyszą mu objawy somatyczne (z ciała) i poznawcze (myśli, wyobrażenia), które utrzymują się lub narastają, osiągając szczyt nasilenia w ciągu około 10 minut. Mogą wystąpić:
- kołatanie, przyspieszenie bicia serca
- pocenie się
- drżenie ciała, trzęsienie się
- doznanie skrócenia oddechu lub duszności
- poczucie dławienia
- ból lub niewygoda w klatce piersiowej
- nudności lub dolegliwości brzuszne
- poczucia zachwiania, zawrotów głowy lub omdlewania
- doznania drętwienia lub mrowienia w ciele
- uderzenia chłodu lub gorąca
- poczucie nierealności lub dystansu wobec samego siebie
- poczucie braku kontroli, utraty zmysłów lub zwariowania
- obawa przed śmiercią
Z napadami paniki wiąże się często agorafobia, czyli silna obawa przed znalezieniem się w miejscu lub sytuacji, z których ucieczka może być trudna albo w których może nie być dostępna pomoc. Dotyczy najczęściej sytuacji związanych z przebywaniem samemu z dala od domu, przebywaniem w tłumie, w kolejce, znalezienia się na moście, podróżowania autobusem, pociągiem lub samochodem.
Na wystąpienie i intensywność napadów paniki wpływa kilka elementów:
- Podatność biologiczna. Badania wskazują, że u osób zmagających się z napadami paniki istnieją specyficzne uwarunkowania temperamentalne (wrodzone). Widoczna jest skłonność do szybszych i bardziej intensywnych reakcji wegetatywnych (na poziomie ciała).
- Sposób myślenia. Pojawiają się charakterystyczne zniekształcenia poznawcze. Pierwszy nazywamy selektywną uwagą, oznacza wybiórcze kierowanie uwagi na sygnały z ciała oraz silniejsze skupianie się na własnym organizmie. Drugi to katastroficzna interpretacja odnośnie wzbudzenia wegetatywnego ("to niedobrze, że szybciej bije mi serce") i tego, co wydarzy się w najbliższej przyszłości ("to na pewno zawał", "zemdleję", "uduszę się", "umrę"). Przedmiotem błędnych interpretacji są głównie doznania skojarzone z lękiem, ale również inne nielękowe doznania np. zawroty głowy spowodowane niskim poziomem cukru we krwi, symptomy związane ze zmianami ciśnienia atmosferycznego, skutki odstawienia alkoholu czy zmęczenie.
- Zachowania zabezpieczające, które mają ochronić nas przed przewidywaną katastrofą, a w rzeczywistości podtrzymują objawy lęku panicznego. Tak naprawdę prowadzą do nasilenia symptomów wegetatywnych lęku (gdy zachowaniem jest np. hiperwentylacja) albo utwierdzają nas w przekonaniu, że faktycznie grozi nam niebezpieczeństwo (gdy zachowaniem jest np. zażycie leku uspokajającego) i tylko ciągła możliwość korzystania ze strategii zabezpieczających oddala zagrożenie. Najbardziej typowym zachowaniem zabezpieczającym jest próba regulowania oddechu przez głębokie, powolne oddychanie. Może to doprowadzić, poprzez hiperwentylację i dostarczenie do mózgu zbyt dużej dawki tlenu, do niegroźnych zawrotów głowy i senności. Co z kolei nie rzadko zostaje ocenione jako pogorszenie się stanu i wtórnie nasila objawy paniki. Inne sposoby uchronienia się przed katastrofą to np. częste sprawdzanie tętna i ciśnienia krwi, unikanie wysiłku fizycznego, ciągłe upewnianie się co do drożności gardła (chrząkanie, popijanie wody) czy próby kontrolowania otoczenia, aby móc jak najszybciej wydostać się z pomieszczenia w razie wystąpienia objawów. Z czasem, kiedy dojdzie do rozwoju agorafobii, podstawową strategią staje się unikanie sytuacji, w których osoba mogłaby poczuć się źle i mieć trudność z uzyskaniem pomocy.
Bibliografia:
Popiel, A., Pragłowska, E. Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Naukowe Paradygmat, Warszawa 2008.
Wasilewski, D. Lęk. Poradnik dla pacjenta. Wydawnictwo Mylan. 2014
Wciórka, J. (red). Kryteria diagnostyczne według DSM-IV-TR. Wydawnictwo Urban & Partner. Wrocław 2010.
Wells, A. Terapia poznawcza zaburzeń lękowych. Praktyczny podręcznik i przewodnik po teorii. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 2010.